Başarılı bir proje tasarımı için, ele alınan sorunun nedenlerini anlamaya, hedeflenen durumu netleştirmeye ve stratejik çözümler geliştirmeye yol gösteren güçlü analizlere gerek vardır. Proje geliştirmeye başlarken, belirlenen konuda başlıca dört alanı iyi anlayarak netleştirmemiz önemli: Yaşanan durum (olduğumuz yer), arzu edilen gelecek (olmak istediğimiz yer), ulaşma yolları ve değişimin ilgilendirdiği taraflar (paydaşlar). Analizler bu açıdan aynı zamanda etkili bir vizyon geliştirme aracıdır.
Neredeyiz? (Şimdi)
Mevcut durumda gördüğümüz sorunlar, bizi olmak istediğimiz yere gitmekten ve arzu ettiğimiz geleceğe ulaşmaktan alıkoyan engellerdir. Sorunlar, olumsuz çağrışımlara sahip koşulları ifade eder.
Sorun olarak görünen birçok konu aslında daha temel sorunların sonuçlarıdır.
—Avrupa Birliği Projeleri
Yaşanan sorunların gerçekçi olarak belirlenmesi ve tanımlanması analiz sürecinin en önemli, aynı zamanda en zor adımlarından biridir. Çünkü sorun olarak görünen birçok konu aslında daha temel sorunların sonuçlarıdır. Bu nedenle, sağlıklı bir durum analizinde sorunların nedenleriyle birlikte belirlenmesi gerekir. Eğer yalnızca sonuçlara (semptomlara) odaklanırsak sorunun kendisini ortadan kaldırmamız mümkün olmayacaktır. Ayrıca yalnızca belirli bir hedefe odaklanırsak diğer çözüm yolları gözümüzden kaçacak veya göz ardı edilecektir.
Örneğin, kadın hakları konusunda yapılacak bir durum analizinde, yaşanan sorunların nedenlerine inildiğinde, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, kadına yönelik şiddet, ayrımcılık gibi sorunlar ön plana çıkabilir. Bu sorunların, kadınların güvenliğini ve haklarını koruyarak daha adil bir toplum hedefine ulaşmayı zorlaştırdığı ve toplumun gelişimine engel oluşturduğu belirlenebilir.
Nerede olmak istiyoruz? (Gelecek)
Vizyonumuz doğrultusunda gelecekte ulaşmak istediğimiz yeri ve tabloyu imgeleme aşamasıdır. Sorunu tanımladıktan sonra, sorunun çözüldüğü durumu belirlemek için bir vizyon oluşturulabilir. Sorunun tanımından yola çıkarak ve olumsuz sorun ifadesini olumlu ifadeye çevirerek sorunun çözüme kavuşmuş olduğu durumu belirleyebiliriz.
Kadın haklarıyla ilgili örneğimizi sürdürürsek, hedeflenen gelecekte söz konusu sorunların giderildiği —cinsiyet eşitliğinin sağlandığı, kadına yönelik şiddetin sona erdiği, ayrımcılığın önlenmiş olduğu— bir toplum hayal edilebilir. Bu vizyon, projenin temel motivasyonunu oluşturur ve çalışmaların hedeflenen sonuca odaklanmasını sağlar.
İstediğimiz yere nasıl ulaşacağız? (Çözüm)
Bulunduğumuz yerden gelecekte olmak istediğimiz yere nasıl ulaşacağımız “strateji” olarak tanımlanır. Bu aşamada şimdiki sorun durumundan hedeflenen duruma geçişi sağlayan çözüm yolu belirlenir.
Sorunlar aynı zamanda “değiştirmek” istediğimiz durumlara işaret eder. Hedef konusunda bir vizyona sahip olduğumuzda sorunlar, fırsatlar konusunda yol gösterici nitelik kazanır. Bulunduğumuz yerden gelecekte olmayı arzu ettiğimiz yere ulaşmamıza yardımcı olabilecek elverişli veya avantajlı koşulları görmemize yardımcı olur.
Örneğin, “kadına karşı şiddetin önlenmesi” konulu bir proje tasarlamak için çeşitli çözüm ve stratejiler geliştirebiliriz. Cinsiyet eşitsizliğini gidermek için farkındalık ve bilinçlendirme kampanyaları düzenlemek, kadın istihdamını desteklemek, koruma mekanizmalarını güçlendirmek, toplumsal cinsiyet eşitliği politikaları oluşturmak gibi çözüm yolları belirlenebilir. Ayrıca, erkeklerin de katılımını teşvik eden eğitim ve rehabilitasyon programlarıyla toplumsal cinsiyet normlarını değiştirmek ve şiddetin kökenine inmek gerekebilir. Bu stratejiler, projenin hedeflerine ulaşmak için planlanan adımları ifade edecektir.
Değişim kimleri ilgilendirir? (Paydaşlar)
Elbette bütün bunlarla birlikte, yaşanan duruma ve hedeflenen geleceğe ilişkin analiz edilmesi gereken bir diğer temel unsur, değişimin ilgilendirdiği ve değişimde rol alacak aktörlerin kimler olduğudur. Kimler (hangi yapı veya organizasyonlar) ne tür ve nasıl bir etkiyle bu değişim sürecinde yer alacaklardır?
Kadına karşı şiddetin önlenmesi konulu proje örneğimizde, kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, kadın hakları savunucuları, yerel yönetimler, medya kuruluşları ve toplumun genel olarak tüm kesimleri paydaş olarak yer alabilir. Bu paydaşlar işbirliği içinde çalışarak stratejiler geliştirebilir, kaynakları yönlendirebilir ve projenin başarılı bir şekilde uygulanmasını sağlayabilir. Bu paydaşların katılımı, destek ve işbirliği projenin başarısını etkileyeceği gibi değişimden olumsuz etkilenecek olası paydaşların projeye engel olması da söz konusu olabilir.
Sonuç
Analiz aşaması, başarılı bir proje tasarımı için kritik öneme sahiptir. Proje geliştirirken ele alınacak konunun belirlendiği ilk aşamayı, değişim ihtiyacını ortaya çıkaran durumun ve çözüm önerilerinin masaya yatırıldığı ikinci aşama olan analizler izlemelidir.
Doğru ve etkili proje tasarımının vazgeçilmez unsuru olan analiz aşamasında proje düşüncesinin ortaya çıkış gerekçesi olan sorunlar ve nedenleri, hedeflenen durum, bugünkü durumdan hedeflenen duruma geçiş için izlenecek çözüm yolları ve bunlarla ilgili taraflar tüm yönleriyle ele alınmalıdır. Bu dört ana konunun analiz sürecine etkin biçimde dahil edilmesi, proje tasarımını daha etkili hale getirecek ve toplumda gerçek bir değişim yaratmanın yol haritasını bize sunacaktır.
Başarılı projeler için analiz aşamasında mutlaka yapılması gereken bu çalışmalar şu adlarla bilinir:
- Sorun analizi
- Hedef analizi
- Strateji analizi
- Paydaş analizi
Katılımcılık ve ortak uzlaşıyla buradan elde edilecek analiz sonuçları, onu izleyen proje tasarım aşamasının altyapısını oluşturacaktır.
Avrupa Birliği’nin 2021-2027 dönemi programlarını ve ülkemize sunulan proje fırsatlarını öğrenmek, ayrıca bu fırsatlardan yararlanmak üzere Avrupa Komisyonunun benimsediği tasarım ve yönetim araç setini kullanarak proje oluşturmak için kapsamlı rehber kitap.
Sorun, hedef, strateji ve paydaş analizlerinin Mantıksal Çerçeve Yaklaşımına Dayalı Proje Döngüsü Yönetimi adıyla bilinen proje tasarım ve yönetim araç seti kullanılarak nasıl yapıldığının adım adım sistematik yöntemini öğrenmek için Avrupa Birliği Projeleri kitabını okuyabilir, ayrıca online eğitimlerime katılabilirsiniz.
Yeni yazılarda görüşünceye dek, “öğrenmeye devam edin”.
___________________
(*Bu yazı Baki Karaçay’ın “AVRUPA BİRLİĞİ PROJELERİ— Nedir? Neden, Niçin, Nasıl Hazırlanır ve Uygulanır?” adlı kitabından derlenerek yayımlanmıştır.)
Yorumunuzu Ekleyebilirsiniz