Diyafram açıklığı, diğer adıyla apertür, fotoğrafta pozlamayı oluşturan ve pozlama üçgeni olarak bilinen üç ana unsurdan biri. Bu nedenle, diyaframı anlamak, öncelikle çok daha kolay doğru pozlanmış fotoğraflar çekmenize yarar. Pozlama yanısıra, farklı diyafram açıklıklarının yaratıcı etkileri ve bazı durumlarda istenmeyen sonuçları da sözkonusudur.
Bu yazıda altı kolay adımda diyafram ve fotoğrafta etkilerinin neler olduğunu ve istediğimiz sonuçları elde etmek için diyafram ayarını nasıl kullanabileceğimizi göreceğiz.
Konu başlıkları
- Diyaframı neden bilmeliyiz?
- Diyafram ve diyafram açıklığı (apertür) nedir?
- Diyafram açıklığı nasıl ölçülür, diyafram ayarı nasıl yapılır?
- Diyafram pozlamayı nasıl etkiler?
- Diyafram alan derinliğini nasıl etkiler?
- Diyafram nasıl kontrol edilir? Diyafram öncelikli çekim modu (Av) nasıl çalışır?
- Hangi durumda hangi diyafram değerini seçmeli?
- En etkili adım – Hemen denemeler yaparak uygulayın
Diyaframı neden bilmeliyiz?
Yeni başlayanların en çok çekmek istedikleri fotoğrafların başında konunun net arka planın bulanık olduğu görüntüler gelir. Bunun yanıtı büyük oranda bu yazıda göreceğimiz diyafram ayarında gizli. Ancak fotoğrafta bu etkiyi yaratmak için diyaframı kullanırken, aynı zamanda pozlamanın bu ayardan nasıl etkilendiğini de hesaba katmak zorundayız.
Diyaframı bir kez anladığımızda istediğimiz aydınlıkta fotoğraflar yanısıra belirli mesafedeki ögelerin net, diğerlerinin bulanık çıktığı türden fotoğrafları kolaylıkla çekebiliriz.
1. adım:
Diyafram ve diyafram açıklığı (apertür) nedir?
Diyafram (ışık düzengeci de denir), fotoğraf makinelerinde objektif (lens) içine yerleştirilmiş ve ışığın objektif içinden geçiş aralığını ayarlamak için kullanılan metal düzenektir. Objektife ait olan diyafram değerleri gelişmiş fotoğraf makinelerinin gövdesi üzerinden belirlenir.
Diyaframı anlamanın en iyi yollarından biri göz bebeğimizin nasıl çalıştığını anlamaktır —göz bebeğimiz ne kadar büyürse, gözümüze o kadar fazla ışık girer. Ortamın durumuna bağlı olarak, sensöre daha çok veya daha az ışığın düşmesini sağlamak için diyafram açıklığının çapı değişir. Farklı apertürlerin daha yaratıcı kullanımları ve bunların sonuçlarını ele alacağız, ancak şimdi şunun altını çizelim: Diyaframla ışık ve pozlama konusunda bilmeniz gereken şey, daha geniş diyafram açıklığının (apertürün) daha fazla ışık girişi, daha dar apertürün ise daha az ışık girişi anlamına geldiği. Bunu unutmayın.
2. adım:
Diyafram açıklığı nasıl ölçülür, diyafram ayarı nasıl yapılır?
Diyafram açıklığı (apertür) f-stop veya f-durağı denen birimle ölçülür. Kamera göstergeleriniz üzerinde f/ ve önünde rakamlar görürsünüz. Buradaki rakam apertürün ne kadar genişlikte olduğunu gösterir. Bu değer fotoğraflarınızda başlıca 2 şeyi etkiler: Pozlama ve alan derinliği. Buradaki sayı ne kadar küçükse apertür o kadar geniştir. Bu ters orantı çoğu zaman kafa karıştırıcı gelir, ancak aslında basit ve matematiksel bir açıklaması vardır. Önce f-stop değerlerini hatırlayalım: f/1.4 – f/2 – f/2.8 – f/4 – f/5.6 – f/8 – f/11 – f/16 – f/22.
Bunlar tam duraklardır. Bu değerler hakkında bilmeniz gereken en önemli şey, birbirini takip eden her rakamda, apertür genişliği yarı yarıya azalır ve böylece lensten içeriye %50 daha az ışık girişi mümkün olur. Buradaki rakamlar rastgele gibi görünse de, apertür genişliği ile lensin odak uzaklığı arasında kullanılan bir denklemden elde edilen değerlerdir. Günümüzde kameralar üzerinde bu listedeki değerler arasında kalan, örneğin f/3.5 gibi başka rakamlara da rastlıyoruz. Bunlar, listemizdeki tam duraklar arasında yeralan 1/3 veya 2/3 durak değerinde ara duraklardır ve daha ince ayar yapabilmenize yarar.
Buradan sonra anlatacağım kısım matematiksel ve biraz zorlaşıyor. Ama önce size f-durak değerleri büyüdükçe diyafram genişliğinin küçülmesinin ardındaki, hatırlanması kolay bir açıklamasını vereceğim. Dikkat ederseniz bu duraklar f/ (f taksim) yani f sayısının bölündüğü değerlerdir. F yerine eğer herhangi bir sayı koyarsak, f/2, f değerinin yarısı, oysa f/16, f değerinin 16’da biri büyüklüğünde olduğunu görürüz. f/2 değerinin f/16 değerinden büyük olması gibi f/2 apertür, f/16 apertürden daha geniştir. Hatırlamanızı kolaylaştıracak bir yöntem bu. Eğer kafanızı karıştırmak istemiyorsanız, buradan 3. adıma geçebilirsiniz. Çünkü önemli olan kısmını buraya kadar gördük. F durakları ile ilgili gerçek formülü öğrenmek istiyorsanız aşağıdaki birkaç paragrafa devam edin:
Elinizde 50mm lensiniz olduğunu varsayalım. Lensinizin maksimum apertür genişliği f/2 olsun. Bu lensin apertür genişliğini bulmak için 50’yi 2’ye bölmeniz gerekiyor. Buna göre 50/2 = 25mm. Bu değer lensinizin çapı ve buna göre yarıçapı 12,5 mm eder. Matematik derslerinizden bir dairenin alanını hesaplamanın formülünün “yarıçapın karesi çarpı pi sayısına eşit” olduğunu hatırlayın. Yani denklem şu: Alan = pi * r². Buna göre mesela yukarıdaki lensin (50mm ve f/2) açıklığının yarıçapı 12.5mm. pi * 12.5mm² = 490mm². Demek ki diyafram açıklığının alanı 490mm².
Öte yandan 50mm’lik bu lensimizin f/2.8 olduğunda çapının (50 / 2.8 = ) 17.9mm , yarıçapının ise (17.9mm / 2 =) 8.95mm olduğunu hesaplayabiliriz. Formülümüze göre buradan alanı pi * 8.95mm² = 251.6mm² olarak çıkacaktır.
Burada 251 rakamının 490’dan küçük olduğunu söylemeye gerek yok. Yani f/2.8’in alanı, f/2’nin alanının yarısı kadar. Buradaki küsuratlı sayılar, en yakın ondalık değere yuvarlanır.
3. adım:
Diyafram pozlamayı nasıl etkiler?
Apertür genişliği değiştikçe fotoğrafın aydınlık miktarı, yani pozlanma durumu da değişir: Apertür genişledikçe daha çok ışık girer ve fotoğraf daha fazla pozlanmış olur. Bunu birebir görmenin en iyi yolu, diğer hiçbir ayarı değiştirmeden farklı f/ değerlerinde aynı görüntünün bir dizi fotoğrafını çekmektir.
Modelimiz Reds’in bu 3 fotoğrafı flaşsız olarak aynı enstantane ve aynı ISO değerinde, yalnızca diyafram durakları sırasıyla f/4, f/8 ve f/16 şeklinde değiştirilerek çekildi.
Diyafram açıklığı daraldıkça fotoğrafın aydınlığı azalıyor.
Apertür kısıldıkça fotoğrafın aydınlık düzeyinin nasıl azaldığı açıkça görülüyor. Bu arada fotoğraflarda apertürün yaratıcı efektinin pozlama değil alan derinliği olduğu dikkatinizi çekmiş olabilir.
4. adım:
Diyafram alan derinliğini nasıl etkiler?
Alan derinliği başlı başına bir dersin konusu olabilecek büyüklüktedir. Ancak burada, alan derinliğinin kısaca, fotoğrafta konumuzun en öndeki ve en arkadaki net noktaları arasında kalan alan şeklinde tanımlandığını hatırlayın. Apertürün alan derinliğini nasıl etkilediği konusunda bütün bilmeniz gereken şey, apertür ne kadar geniş tutulursa (f/1.4), alan derinliği o kadar azalır; buna karşılık apertür ne kadar kısılırsa (f/22), alan derinliği o kadar artar. Bunun tam olarak nasıl gerçekleştiğine kafa yormak istemiyorsanız çok önemli değil, şimdilik böyle bir etkiyi tanıyıp bilmeniz yeterli.
Aşağıda Reds’in biri f/4 durağında, diğeri f/16 durağında çekilmiş 2 fotoğrafına dikkatle bakın. Bunlar apertür öncelikli (Av) modda çekilmiş aynı görüntüler. Her ikisinde de pozlama miktarı aynı, değişen yalnızca apertür.
Reds’in netliği her 2 fotoğrafta da aynı, ancak arka plandaki netlik farkına dikkat edin.
Apertür daraldıkça (f/16) net alan derinliğinin nasıl arttığı ve ön plan yanısıra arkaplandaki görüntünün nasıl net görüntülendiği eminim gözünüzden kaçmamıştır. O halde fotoğraflarımızda istediğimiz alan derinliği etkisini vermek için şunu da unutmuyoruz: Eğer yalnızca konumuzun net arkaplanın bulanık çıkmasını istiyorsak apertürü geniş tutuyoruz (f/2), eğer tüm fotoğrafımızın net çıkmasını istiyorsak apertürü kısıyoruz (f/22).
5. adım:
Diyafram nasıl kontrol edilir? Diyafram öncelikli çekim modu (Av) nasıl çalışır?
Kameranızı apertür öncelikli (A veya Av – Aperture value) modda kullandığınızda, siz yalnızca diyaframı kontrol edersiniz, bununla birlikte enstantaneyi kameranız otomatikman ayarlar.
Pozlamayla uğraşmak istemiyor ve yalnızca apertürü istediğiniz gibi değiştirerek fotoğraflar çekmek istiyorsanız, apertür öncelikli modu kullanmanız gerekir. Bunun için tek yapmanız gereken, mod tekerliğini yandaki gibi Av (Aperture Value / Apertür Değeri) konumuna getirmeniz. Bundan sonra, kameranız üzerinde apertür değerini (aşağıdaki ekran görüntüsündeki F8.0 gibi) gösteren rakamı, ilgili çarkı çevirmek suretiyle istediğiniz değere getirerek bırakın.
6. adım:
Hangi durumda hangi diyafram değerini seçmeli?
Hangi diyafram açıklığını seçeceğiniz konusunda ille de bağlı kalmanız gereken kurallar sözkonusu değildir. Pozlamayı mı dikkate alacağınız yoksa fotoğrafınıza sanatsal bir efekt mi vereceğiniz size kalmıştır. Bununla birlikte geleneksel kullanımda hangi durumlarda hangi f/ durağının tercih edildiğini öğrenebilirsiniz. İşte bunlardan birkaçı:
- Portre ve makro fotoğraflarda arka planı bulanık yapmak için açık diyafram (f/4, f/2.8) tercih edin.
- Grup fotoğraflarında çerçevedeki herkesin net çıkması için f/8 tercih edin.
- Manzara fotoğraflarında ön ve arka plan, her yerin net olması için kısık diyaframı (f/16, f/22) tercih edin.
- Arka planda bokeh denen bulanıklık veya ışık parlamaları etkisi yaratmak için açık diyafram (f/4, f/2.8) tercih edin.
- Işık kaynaklarının (gece lambalar, gündüz güneş) yıldız gibi parlaması için kısık diyaframı (f/16, f/22) tercih edin.
En etkili adım – Hemen denemeler yaparak uygulayın
Diyafram açıklığının bir fotoğrafı nasıl değiştirebileceğini artık biliyorsunuz. Bu bilginin kalıcı olmasını sağlamak için hemen birkaç uygulama yapın. Kameranızı çantasından çıkarın, değişik denemeler yapın ve bunu bilmenin keyfini çıkarın.
Görüşmek üzere! Fotoğraf çekmeye devam edin!
Yorumunuzu Ekleyebilirsiniz