Temel fotoğrafçılık bilgilerini edinmek için doğru yerdesiniz. Fotoğrafçılığa yeni başlıyor veya yeni fotoğraf makineniz ya da cep telefonunuzla nasıl daha iyi fotoğraflar çekebileceğinizi ve fotoğrafçılığınızı nasıl geliştirebileceğinizi öğrenmek istiyor olabilirsiniz. Bu rehber sizin için. İhtiyacınız olan güncel bilgileri adım adım öğrenerek harika bir öğrenme serüveniyle kısa sürede hedefinize ulaşacaksınız.
Bu yazı dizisini tamamladığınızda fotoğrafın temelleri konusuna hakim olacağınızdan ve istediğiniz yönde kendinizi geliştirmek için yeterli bilgi ve donanıma sahip olacağınızdan emin olabilirsiniz.
Fotoğraf çok zevkli ve mutluluk veren bir uğraştır. Üstelik iyi fotoğrafların çok etkili bir gücü vardır —bunu görmek için sosyal medya ve haber sitelerinden kitap kapaklarına kadar sayısız yere bakmamız yeterlidir.
Akıllı telefonlar sayesinde artık hepimiz istediğimizde fotoğraf çekme imkanına sahibiz. Bazılarımızın daha büyük kameraları da var. Ancak çeşitli nedenlerle, çoğu kişi elindeki bu imkânı hiçbir eğitim almadan sürdürmeyi seçiyor. Oysa iyi bir eğitimle çok şey değişebilir ve bu uğraşımızı yepyeni bir düzeye taşıyabiliriz.
İyi bir eğitimle hayatınız değişebilir
Uzun süre fotoğraf çekmesine rağmen hiçbir ilerleme kaydedemeyen fotoğraf meraklılarına baktığınızda, en önemli eksiklerinin temel fotoğrafçılık eğitimi almamak olduğunu görürsünüz.
Bir fotoğraf makinesine veya cep telefonu kamerasına sahip olmak, tıpkı istediğimiz bir müzikal enstrümana sahip olmak gibidir. Hiç bir eğitim almasanız da bir sazın teline dokunduğunuzda veya bir piyanonun tuşlarında gezindiğinizde güzel sesler çıkabilir. Ancak eğitimini almadığınız sürece bir melodi üretmeniz veya güzel bir şarkıyı baştan sona çalmanız imkânsızdır.
Ayrıca, bir konuda gerçek kapasitemizi görmenin tek yolu iyi bir eğitim almaktır. Harika bir yeteneğe sahip olsak bile, eğitim almadığımız sürece bir alanda var olan gerçek kapasitemizi bilemeyiz ve kullanamayız. İyi bir eğitimle fotoğraflarınız, fotoğrafa olan ilginiz ve belki de hayatınız tamamen değişebilir.
Eğitim alarak bir konuyu öğrenmek o konuda en kısa yoldan hedefe ulaşmamızı sağlar. Öğrenmek, ilham kaynağıdır, özgüven kazandırır, güç verir, enerjimizi artırır ve bizi o alanda daha fazla çaba göstermeye sevk eder. Öğrendiklerimizin sonuçlarını aldıkça gurur duyarız ve yaptığımız işten daha çok zevk alırız.
Temel Fotoğrafçılık Eğitimi niteliğindeki bu yazı dizisini takip ederek hayranlık uyandıran fotoğraflar için bilgi ve becerilerinizi geliştirmeye hemen başlayabilirsiniz.
Temel Fotoğrafçılık Eğitimi
Fotoğrafçılığı öğrenmek başlangıçta biraz karmaşık gelebilir, ancak unutmayın ki fotoğraflarını hayranlıkla izlediğimiz bütün sanatçılar bir zamanlar bizimle aynı yerdeydi ve adım adım ilerleyerek bugün bulundukları noktalara geldiler.
Eğer isterseniz, sıfırdan başlayarak temel fotoğrafçılık bilgilerini kolaylıkla öğrenebilir ve kısa sürede konunun inceliklerine hakim olup kendi tarzını geliştirebilirsiniz.
Bu rehberde, fotoğrafçılık konusunda bilmeniz gereken temel kavramlar baştan sona yer almaktadır. Uzun zamandan beri fotoğrafla uğraşan, 2013’ten beri temel fotoğrafçılık eğitimleri veren ve bu konuda blog yazan biri olarak ihtiyacınızın ne olduğunu ve nerelerde sıkıntı yaşadığınızı biliyorum. O nedenle, temel fotoğrafçılık bilgilerini son derece kolay anlaşılır bir anlatımla aktarmaya çalışıyorum. Konuları nedenleriyle birlikte ele aldığım için açıklamalarımın, bugüne dek karmaşık gelen birçok konuyu kısa bir sürede kolaylıkla kavramanıza yardımcı olacağından eminim.
Güncel gelişmelere uygun olarak yer verdiğim bilgiler yalnızca fotoğraf bilginizi geliştirmenize yardımcı olmakla kalmayacak, aynı zamanda bir sonraki seviyeye geçmenize de yardımcı olacaktır. Kullandığınız cep telefonu veya fotoğraf makinenize, beceri seviyenize ve ilgi alanlarınıza göre istediğiniz bilgilerden yararlanabilirsiniz. Her bölümde konu başlıkları altında aktardığım teknikleri, ipuçlarını öğrendikçe fotoğrafa olan ilginiz ve öz güveniniz artacak, fotoğraf çekmekten ve fotoğraflarınızı paylaşmaktan daha çok keyif almaya başlayacaksınız.
Konu başlıkları
Temel fotoğrafçılık bilgilerinin tanıtım sayfası niteliğindeki bu yazıda yer alan konu başlıklarını aşağıda görebilirsiniz.
- İyi bir eğitimle hayatınız değişebilir
- Temel Fotoğrafçılık Eğitimi
- Öğrenmenin yeri ve zamanı yok
- Fotoğrafçılığı öğrenmek için hangi kameraya ihtiyacınız var?
- Öğrenme yolculuğunuza başlayalım
- Temel Fotoğrafçılık Rehberinin içeriği
- Son söz
(İstediğiniz konu başlığına tıklayarak hemen gidebilir veya konuları sırayla okuyabilirsiniz.)
Öğrenmenin yeri ve zamanı yok
Akılı telefonlarımız sayesinde her istediğimizde yeni bilgiler edinmek veya birikimimizi geliştirmek gibi harika bir imkâna sahibiz. Artık öğrenmenin yeri ve zamanı yok.
Bu rehber sayesinde, fotoğrafçılık konusunda ihtiyaç duyduğunuz bilgileri birer birer arayarak İnternet’te kaybolmanıza artık gerek kalmadı.
Anlaşılması kolay ve kapsamlı içerikler, ihtiyaç duyduğunuz her an size yardımcı olmaya hazır bir asistan gibi yanınızda olacak.
Kompozisyondan, kamera kullanımına, çekim tekniklerinden fotoğraf düzenlemeye kadar öğrenmek istediğiniz tüm bilgilere, hiç zahmet etmeden ve zaman kaybetmeden akıllı telefonunuzda veya masaüstü bilgisayarınızda anında ulaşabileceksiniz. Evde, yolda, iş molalarında, birkaç dakika zaman ayırarak, yaşam boyu daha iyi fotoğraflar çekmenizi sağlayacak kazanımlar elde edeceksiniz.
Fotoğrafçılığı öğrenmek için hangi kameraya ihtiyacım var?
Hangi kamerayı almam gerekiyor? Ne tür bir kamerayla fotoğrafçılık öğrenmeye başlamalıyım? Cep telefonumun kamerası fotoğraf eğitimi için yeterli mi? Fotoğrafçılığı öğrenmeye başlarken en çok merak edilen sorulardan bazıları bunlar.
Bugün birçok insan, yanında ağır bir fotoğraf makinesi taşımak yerine kaliteli kameraya sahip bir akıllı telefonla fotoğraf çekmeyi tercih ediyor. Ayrıca, kullandığı telefonun istediği her tür fotoğrafı çekmek için yeterince iyi olduğuna inanıyor ve başka bir kamera satın almaya gerek görmüyor.
Belki buna şaşıracaksınız ama bu düşünce hiç de yanlış değil. Çoğu insan için, özel bir fotoğraf makinesi aşırıya kaçan bir harcama. Çünkü günlük çekimler, anı biriktirme veya sosyal medyada paylaşma gibi amaçlar için günümüz cep telefonu kameraları fazlasıyla yeterli. Hem fazladan yer kaplamıyor, hem daha hızlı ve hem de kullanımı daha kolay. Çekilen fotoğrafların transfer kolaylığı ve sorunsuz sosyal medya entegrasyonlarından bahsetmeye gerek bile yok.
Eğer telefonunuzun kamerası her ihtiyacınıza cevap vermiyorsa veya özel bir hobi olarak ya da iş veya satış amacıyla fotoğrafla ilgileniyorsanız, o zaman gelişmiş bir fotoğraf makinesi almanın mantıklı bir gerekçesi söz konusu olabilir. Ancak iyi bir cep telefonu kameranız varsa, harika fotoğraflar çekmek için ihtiyacınız olan her şeye sahipsiniz. Bu rehberden yararlanarak, daha iyi fotoğraflar için temel fotoğrafçılık bilgilerini öğrenmeye hemen başlayabilirsiniz.
Eğer bir DSLR veya aynasız kamera gibi daha gelişmiş bir kameranız varsa, daha başka ne söylenebilir ki? Kameranızın sunduğu özellikleri kullanarak değişik koşullarda (ışığın az, konunun hızlı, uzak veya fazla yakın olması gibi) istediğiniz türden özel fotoğraflar çekmek için ihtiyacınız olan tüm bilgileri yine bu rehberde bulabileceksiniz.
Öğrenme yolculuğunuza başlayalım
Çocukken, “bir insan tamamı çikolatadan yapılmış bir masal kulübesini nasıl yer?” bulmacasını duymuş muydunuz? Yanıtını öğrenince dev gibi görünen her sorunu çözmenin kolay bir formülü olduğunu hatırlayacaksınız: “Her defasında küçük bir parça kopararak!”
Bu rehberle fotoğrafçılığı adım adım, hiç zorluk çekmeden öğreneceksiniz. Peki, nereden başlamalıyız?
Biz en başından başlayalım ve işi kolay tutalım! Daha iyi fotoğraflar çekmek istediğimize göre temel sorumuz şu olmalı: Bir fotoğrafı iyi bir fotoğraf yapan şey nedir? Daha doğrusu, iyi bir fotoğraf nasıl elde edilir?
Zor bir soru gibi görünüyor ancak çok net bir yanıtı var. İyi bir fotoğrafı şu üç unsurun bir araya gelmesiyle elde ederiz:
- Işık ve kompozisyon
- Pozlama ve lens seçimi gibi teknik konular
- Çekim sonrası fotoğraf düzenleme
Bu demektir ki daha iyi fotoğraflara sahip olmak için, bu üç alanda yeterli bilgi ve beceri sahibi olmamız gerekir. Bu rehberin içeriğini buna göre hazırladım.
Temel Fotoğrafçılık Rehberinin içeriği
Fotoğrafçılığı daha iyi ve hızlı öğrenebilmeniz için bu rehberdeki yol haritasını tasarlamam uzun yılların tecrübesine ve takip ettiğim birçok yerli ve yabancı kaynağa dayanıyor. Yukarıdaki açıklamalarım doğrultusunda daha iyi fotoğraflar için öğrenmeniz gereken konu başlıklarını üç bölümde topladım:
- Görme ve fotoğraflama sanatını öğrenme
- Kameranızı kullanmayı öğrenme
- Fotoğraf düzenlemeyi öğrenme
Bu üç alanda bilgi ve becerilerinizi geliştirmenize yardımcı olacak öğretici bilgileri kapsamlı biçimde bu rehberde bulacaksınız. Adım adım ilerleyerek 1. bölümde ışık ve kompozisyon, 2. bölümde kamera kullanımı ile çekim teknikleri ve 3. bölümde fotoğraf işleme konusunu göreceğiz. Bu becerileri bir araya getirdiğinizde mükemmel fotoğraflar elde etmeniz kaçınılmaz olacak.
Neden bu tür bir akış izleyeceğimizi takip eden sayfalarda açıklıyorum. Ancak burada şu noktaya değinmemin yararı var: Rehberde izleyeceğimiz akışın geleneksel eğitimlerden farklı olmasının temel nedeni, güncel gelişmelerin ve teknolojinin fotoğraf çekmeyi ve fotoğrafla ilgilenmeyi son derece kolay hale getirmiş olmasıdır. O nedenle, ilk sırada, isteyen herkesin fotoğrafa odaklanarak fotoğraf gözünü geliştirme, görme ve fotoğraflama sanatını öğrenmesine yardımcı olacak konulara yer vermeyi doğru buluyorum. Ardından, fotoğraflarımızı daha güçlü ve dikkat çekici içeriğe getirebilmek için kameramızın özelliklerini kullanmayı ve son bölümde çektiğimiz fotoğrafları işlemeyi öğreneceğiz.
Rehberi isterseniz baştan sona bir kitap gibi, isterseniz ilginizi çeken bölümler halinde okuyabilirsiniz. Ancak rehberin her bölümü önceki bölümlere dayanmakta olduğu için özellikle daha önce temel fotoğraf eğitimi almamış olanların ve yeni başlayanların tamamını sırayla okumasını öneririm. En baştan başlar ve yolunuza devam ederseniz, bilgiler doğal ve doğru sırada akacaktır. Bununla birlikte, daha spesifik bir şey öğrenmek istiyorsanız, doğrudan istediğiniz bölüme geçebilirsiniz.
İlham verici dolu dolu içerikler sizleri bekliyor! Kim bilir, belki de bu başlangıç sizi yepyeni ufuklara taşır. Neden bir zamanlar tam da şu an sizin bulunduğunuz yerde olan muhteşem fotoğraf sanatçılarından biri olmayasınız?
İşte sırasıyla göreceğimiz içerikler.
1. Bölüm
Fotoğraf Gözünüzü Geliştirin
Fotoğraf Gözünüzü Geliştirin
Fotoğraf gözümüzü geliştirmek iki temel alanda bilgi ve birikimimizi artırmakla mümkün: Görme sanatı ve kompozisyonda ustalaşmak ve ışığı keşfetmek. Birinci bölümde üzerinde duracağımız ana konuları bu ikisi oluşturuyor.
— Görme sanatı ve kompozisyon
Daha iyi fotoğraflar elde etmemiz, hem görme (görsel keskinlik) becerimizi ve hem de gördüğümüzü ifade etme (görsel ifade) becerimizi geliştirmekle mümkündür. Bununla ilgili ilkeleri öğrenip bu yöndeki becerimizi geliştirmemize yardımcı olacak konular arasında şunlar yer almaktadır:
- Fotoğrafta kompozisyonun anahtar unsurları (çerçeveleme, yerleşim, düzen, perspektif, bakış noktası vb.)
- İnsanları olumlu etkileyen görsel ilkeler (sadelik, belirginlik, bütünlük, simetri, denge, orantı, ritm vb.)
- Fotoğrafta içeriği güçlendiren yapısal ögeler /görsel tasarım unsurları (renk, kontrast, doku, desen, çizgiler, formlar vb.)
— Işık ve fotoğrafta ışığın kullanımı
İster yeni başlayan olun ister profesyonel, fotoğraflarınızda kullanmayı bilmeniz gereken en önemli unsur ışıktır. Fotoğraflarımızı iyileştirmek için her bir ışık senaryosunu tarif eden temel ilkeleri bilmemiz ve kullanmamız gerekir. Işığı anladığımızda dünyaya bakışımız değişir ve fotoğraflarımızda inanılmaz bir fark yaratmaya başlarız.
Bu bölümün içeriğine ve konu başlıklarına (linklerine) Fotoğraf Gözünüzü Geliştirin (Etkili Kompozisyon Oluşturma) başlıklı ilk yazıdan ulaşabilir, isterseniz sırayla, isterseniz ilginizi çeken konudan hemen başlayabilirsiniz.
Bu bölümde yer alan konuların anlam ve önemini öğrendiğinizde her gün geçip gittiğiniz yollarda bile fotoğraflamaya değer sayısız yeni görüntüler fark edecek ve hayranlık uyandıran fotoğraflar yakalamaya başladığınızı göreceksiniz.
2. Bölüm
Kameranızı Kullanmayı Öğrenin
Kameranızı Kullanmayı Öğrenin
Kameralarda, diyafram, enstantane, ISO, beyaz ayarı gibi bir takım temel ayarlar bulunur. Bunlar fotoğraf karemizin içerisindeki nesnelerin görünümünü ve verdiği hisleri değiştiren, istersek kolaylıkla kontrol edebileceğimiz değerlerdir. Ancak bunun için önce bu fonksiyonların ne anlama geldiğini, nasıl çalıştıklarını ve ihtiyacımıza göre nasıl ayarlanacağını bilmemiz gerekir.
Kameranızın özelliklerini ve bunları nasıl kullanacağınızı öğrendiğinizde sonuçta şu soruların yanıtları ve daha fazlasını biliyor olacaksınız.
- Kameralar nasıl çalışır ve fotoğraf nasıl oluşur?
- Kamera ve objektif türleri, hangi özelliklere göre, nasıl sınıflandırılırlar?
- Pozlama, pozlama üçgeni, pozlama telafisi nedir, neye yarar, nasıl kullanılır?
- Diyafram, enstantane ve ISO nedir, ne zaman, nasıl kullanılır, fotoğrafta hangi etkileri yaratır?
- Temel kamera ayarları nelerdir, nasıl kontrol edilirler?
- Kamera çekim modları nelerdir, hangisi ne zaman kullanılmalıdır?
- Netleme (odaklanma) nedir, nasıl yapılır?
- Daha net ve güzel portre, manzara ve sokak fotoğrafları nasıl çekilir?
Böylece, bu konuları tamamladığımızda fotoğraf çekerken kameranızda ne olup bittiğini, kamera üzerindeki ayarları nasıl kontrol edebileceğinizi ve farklı modlarda güvenle istediğiniz güzellikte fotoğrafları nasıl çekebileceğinizi öğrenmiş olacaksınız.
Bu bölümün içeriğine ve konu başlıklarına (linklerine) Fotoğraf Makinenizi Kullanmayı Adım Adım Öğrenin başlıklı ilk yazıdan ulaşabilirsiniz.
Fotoğrafa başlangıç için bu kapsamlı rehberin Kameranızı Kullanmayı Öğrenin başlıklı bu bölümünü tamamladığınızda, DSLR fotoğraf makineleri ve özellikleri konusunda temel bilgilere sahip olacak ve kameranızın sunduğu özellikleri rahatlıkla kullanmaya başlayarak daha etkileyici fotoğraflar çekebileceksiniz.
3. Bölüm
Fotoğraf Düzenlemeyi Öğrenin
Fotoğraf Düzenlemeyi Öğrenin
Fotoğrafın yalnızca kamerayla çekim yapmaktan ibaret olduğu günler artık geride kaldı. Akıllı telefonla dahi olsa çekime verdiğimizden daha fazla emek ve zamanı çeşitli uygulamaları kullanarak fotoğraf işlemeye veriyoruz.
DSLR veya aynasız kameramızla çektiğimiz fotoğrafları mutlaka bilgisayara aktarırız. Sunuma hazır hale getirmek için bu fotoğrafların hemen her zaman biraz işlem görmeye ihtiyaçları olur. Uygun programları kullanarak, tonlama, renklendirme, kontrast, aydınlatma gibi birkaç düzenleme ile onları biraz parlatırız. Böylece fotoğraflarımız daha güçlü görünüm kazanır ve daha göz alıcı hale gelir.
Düzenlenmiş her fotoğraf önceki ham görünümüne göre büyük fark yaratır. Fotoğraf düzenleme programlarının sunduğu imkânlar tahmin edilenin çok ötesindedir ve bir kez kullanmaya başladınız mı fotoğraflarınızda yarattıkları farkla sizi sürekli öğrenmeye zorlarlar.
Fotoğraf düzenlemeyi öğrenmek için artık pahalı kurslara gitmenize gerek yok. Tek yapmanız gereken, Fotoğraf Düzenlemeyi Öğrenerek Muhteşem Fotoğraflar Oluşturun başlıklı yazıda tanıttığım “Fotoğraf Düzenlemenin 20 Temel Adımı” isimli ÜCRETSİZ email kursuna kaydolmak. Kursa kaydınızı tamamlamanızdan itibaren Lightroom ve Photoshop’ta fotoğraf düzenlemenin temel teknikleri konusunda size yardımcı olacak bilgiler doğrudan emailinize gelmeye başlayacak.
Kursu takip etmek için ihtiyacınız olacak Lightroom ve Photoshop programlarını Adobe resmi sitesinden ÜCRETSİZ indirebilir, isterseniz mevcut indirimlerden yararlanarak satın alabilirsiniz.
Fotoğraf Düzenlemenin 20 Temel Adımı isimli kursun içeriği ve emaillerle alacağınız dersler aşağıdaki konuları kapsamaktadır.
- Mercek Profili Düzeltme
- Kromatik Sapma Kaldırma
- Ufuk Çizgisi ve Perspektif Düzeltme
- Sensör Toz Lekelerini Temizleme
- Kırmızı Göz Düzeltme
- Yeniden Çerçeveleme, Kırpma
- Parlak ve Gölge Alanları Kurtarma
- Dijital ND Filtre Uygulama
- Kontrast Ayarı
- Berraklık Ayarı
- Beyaz Ayarı
- Renk Sıcaklığı Ayarı
- Renk Titreşimi Ayarı
- Ton / Doygunluk / Parlaklık (HSL) Ayarı
- Seçili Alanlara Efekt Uygulama
- Bölünmüş Tonlama Ayarı
- Görüntüyü Siyah/Beyaz’a (B&W) Dönüştürme
- Görüntüleri Keskinleştirme
- Parazit (Gürültü) Azaltma
- Vinyet Ekleme
Konunun terminolojisi gözünüzü korkutmasın. Bu kursla yukarıda sıralanan işlemlerin her birini ve nasıl yapıldığını adım adım birkaç dakikada öğrenebileceksiniz.
Son söz
Fotoğraf, boş zamanımızı değerlendirmenin ve üretkenliğimizi devam ettirmenin ötesinde, sanat yoluyla kendimizi ifade etmemizi sağlayarak ruh sağlığımıza yardımcı olur. Yaratıcı yetimizi, estetik ve pratik yargı gücümüzü geliştirmek gibi yararlar da sağlayan harika bir uğraştır. Bunlar yanı sıra, ilgilendiğimiz fotoğrafçılık türüne göre, kültürel değerleri kavramak, bu değerleri üreten toplumları tanımak ve bu alana katkı vermek gibi olanaklar da sunar.
Daha etkili fotoğraflar çekmek için ihtiyacınız olan en değerli şeyin fotoğrafçılığı “öğrenmek” olduğuna karar vermekle, mükemmel bir adım attığınızdan ve harika bir öğrenme serüvenine girdiğinizden emin olabilirsiniz.
“Öğrenmeye” yapılan yatırım, en büyük kazancı sağlayan yatırımdır. Sizlerle paylaştığım bu bilgileri öğrenmek için yapmanız gereken tek yatırım ise, yalnızca biraz zaman ayırmanız. Bunları bir kez öğrendikten sonra, yaşamınız boyunca zevkle daha güzel, hayranlık uyandıran fotoğraflar çekebilecek, sonrasında ilgi ve yaratıcılığınız doğrultusunda kendinizi geliştirebileceksiniz.
İster fotoğrafçılığa yeni başlıyor, isterse yıllardır fotoğraf çekiyor olun, öğrenecekleriniz mutlaka size yeni bir şeyler katacak ve birikiminizi güçlendirecektir. Rehberin sonuna geldiğinizde şu ankinden çok farklı bir donanıma sahip olacaksınız ve bu kadar kolay olduğunu bilseydim, daha önce öğrenirdim diyeceksiniz.
Görüşmek üzere! Fotoğraf çekmeye devam edin!
—Temel fotoğrafçılık bilgilerinden daha çok fotoğrafseverin yararlanması nı istiyorsanız, aşağıdaki renkli ikonları kullanarak paylaşabilirsiniz!
Tekrar okuyunca bilgiler taze oluyor. Kendine guveni artiyor insanin. 40 indan sonra davul calmayi ogrenmek gibi, 70 inden sora fotografcilik ogrenmek ayni sanirim. Ama insan bir isi yaparken bilerek yapmali. Farkliligimiz da bu olsun istiyor insan. Sag olun, emeginize bileginize saglik. Ne de olsa meslektastan ogrenmek daha damutluluk verici. Tesekkurlerimle.
Siz de sağ olun. Ne mutlu, yararlı bulduğunuza memnun oldum. 👍🏻 Kolay gelsin, başarılar.
Emekli olmama az kaldığı için araştırma yapıyorum. Bilgi alabileceğim oldukça detaylı çalışmalarınız var. Elinize sağlık…