Fotoğrafta düzgünlük, sadelik, belirginlik, bütünlük, denge ve orantı gibi görsel unsurların doğru ve güzel anlatımı sağlamanın esaslarından olduğunu “Güçlü Görsel Etki Uyandıran Kompozisyon Kuralları” başlıklı yazıda görmüştük. Çektiğimiz fotoğraflara mümkün olduğunca bu kuralları uygulayarak harika sonuçlar elde ettiğimizi görebiliriz. Fotoğrafçının yaratıcılığını, hayal gücü ve yeteneğini kullanarak duygu ve düşüncelerini yansıtan böylesi fotoğraflar, izleyicide güzel hisler ve estetik heyecan uyandıran birer sanatsal esere dönüşebilirler.
Bu kez, kompozisyon oluştururken kullanabileceğiniz bir takım kavramsal ve şekilsel ögeleri görelim. Bunlar, iki boyutlu fotoğraf düzlemi üzerinde genellikle çizgiler, lekeler ve renkler olarak karşımıza çıkar ve oluşturdukları formlarla bunları ritim, doku, desen gibi ögelere dönüştürürler.
Kompozisyonun estetik ögeleri
Bu yazıda göreceğimiz kompozisyonun estetik ögelerinin her biri, fotoğraflarda güçlü görsel etki yaratırlar ve izleyicinin dikkatini çekerler.
Fotoğraftaki bu ögeler arasındaki uyum veya zıtlıklar (kontrast) görsel etki yaratır, bunlar birbirleriyle ilişkilerinden dolayı, geometrik şekiller, ritim, doku ve desen gibi göze hoş gelen yapılar oluşturabilirler.
Burada göreceğimiz kompozisyon ögelerini tanımak dahi bu yönde görsel bilincimizi güçlendirmemize yardımcı olacaktır. Böyle bir kazanımla çevremizi fotografik bir gözle görebilme yeteneğimiz güçlenir, daha önce görmediklerimizi görmeye başlarız ve sonuçta çektiğimiz fotoğraflar daha etkili hale gelir.
Kompozisyon ögelerini kavramaya çalışırken, fotoğrafın iki boyutlu bir düzlem olduğu gerçeğini sürekli hatırda tutmak önemlidir.
Çizgiler
Kompozisyonun önemli ögelerinden biri çizgilerdir. Fotoğrafta çizgiler, izleyicinin dikkatini ilgi merkezine yönlendirmenin etkili bir yoludur. Çizgileri kullanarak harika kompozisyonlar ortaya çıkarılabilir.
Kompozisyon önemli ögelerinden biri çizgilerdir. Çerçevedeki yerleşimine, düz, eğik veya çapraz oluşlarına göre çizgilerin kompozisyonda yarattıkları görsel etki farklılaşır.
Düz çizgiler güç ve sağlamlık hissi verir. Yatay düz çizgiler fotoğrafa sakinlik hissi katar ve durağanlık etkisi yaratır. Çizgiler uyumlu bir şekilde tekrar ederse fotoğrafa ahenk katar. Çapraz ve eğik çizgiler ise dinamizm ve hareket hissi yaratır. Dikey veya çapraz çizgiler izleyiciyi asıl konuya götüren kılavuz çizgi görevi yapmaları yanında kendileri de birer konu olabilirler. İlgi merkezi olmasını ve bakılmasını istediğimiz ögeyi çapraz çizgilerle destekleyerek izleyicinin gözünü yönlendirmede kullanabiliriz.
Yönlendirici / kılavuz çizgiler (leading lines) izleyicinin dikkatini ilgi merkezine yönlendirerek verilmek istenen mesajı ve asıl konuyu ön plana çıkarmaya yardımcı olurlar. Yollar, tren rayları, duvarlar veya çitler gibi doğal çizgileri kılavuz çizgiler, izleyicinin dikkatini fotoğrafa ve ilgi merkezine çekmek için kullanılabilir. İzleyicinin gözünün bu çizgilerin birleşme noktasında ilginç bir nesneye odaklanmasını sağlayan kompozisyonlar büyüleyici görünen fotoğrafların ortaya çıkmasını sağlar.
S formunda bir çizginin kendisi de dikkat çekici bir konu olabilir. S harfine benzer kıvrımlı çizgiler genellikle fotoğrafa ayrı bir hava katar. Perspektif ile birlikte kullanıldığında izleyiciyi hayran bırakan görüntüler ortaya çıkabilir.
Çizgiler farklı kombinasyonlar halinde kullanılarak fotoğraf daha da estetik hale getirilebilir.
Renkler
Kompozisyon oluşturmada renkler çeşitli tonlamalarla etkili bir atmosfer yaratmak için kullanılabileceği gibi, çarpıcılığından yararlanmak için de kullanılabilir.
Işık miktarı arttıkça renkler daha parlak ve canlı olur, karanlıkta ise kaybolurlar.
Kırmızı ve sarı renkler daha kolay dikkatimizi çeker. Nötral bir arka plandaki renk spotu görsel bir ağırlık taşır ve hemen gözümüzü alır. Kompozisyonda renklerin yerleşimi aynı zamanda görsel dengeyi de etkiler. Kırmızı, turuncu, sarı renkler sıcak, mavi, mor ve yeşil renkler soğuk renkler olarak sınıflandırılır. Sıcak (kırmızı ve sarı) renkler daha kolay dikkatimizi çeker.
Sarı, turuncu, mavi ve kırmızı kompozisyonda beklediğiniz sonuçları yaratabilir. Ancak fotoğrafta kompozisyon kuralları kapsamında aşırıya kaçmadan ve minimal bakış açısıyla çalışmanız gerekir.
Lekeler
Fotografide leke, yüzeyin doğal ya da egemen yapısında fark edilecek kadar belirgin, renk ve ton farklılaşmasıdır. İki boyutlu düzlem olarak baktığınızda fotoğrafların gerçekte çizgiler, lekeler ve renklerin oluşturduğu doku ve desenlerle düzenlendiğini görebilirsiniz.
Çizgi, leke ve renkleri kullanarak kompozisyonda oluşturabileceğiniz form, ritm, uyum ve kontrast gibi etkilerle fotoğraflarınızı daha dikkat çekici hale getirebilirsiniz.
Formlar (Şekiller, Şemalar)
Fotoğraftaki ögeleri üç boyutlu fiziksel dünyanın iki boyutlu bir yüzeye izdüşümü gibi gördüğünüzde, çoğu zaman karşınıza çeşitli geometrik şekiller ve şemalar çıkar. Bu tür şemalar, fotoğrafı kolay okunur hale getirirler. Karmaşık olarak duran ögelerin çerçeve içinde belli bir düzene göre yerleştirilmesi ve kompozisyonun okunaklı bir şemaya dönüştürülmesi, sadeleştirmeyi sağlar, aynı zamanda fotoğrafa bütünlük kazandırır.
Uyum
Aynı veya benzer özellikler taşıyan ögelerin bir arada kullanılmasıyla elde edilen etkiye uyum denir. Fotoğraftaki ögelerin büyüklüklerinin, renklerinin, şekillerinin, biçimlerinin ve hareketlerinin birbirini desteklemesi uyum etkisi yaratır. Renkler yanısıra biçimde, doğrultularda, tonlamada ve içerikte uyum etkisi görülebilir. Fotoğrafta uyuma dikkat etmek fotoğrafı güçlendirir.
Kontrast
Kontrast, zıtlık (karşıtlık) durumunu yansıtır. Renk zıtlığı, şekil zıtlığı, boyut zıtlığı ve doku zıtlığı kullanabileceğimiz kontrastlar arasında yer alır.
Kontrast renkler birbirlerini daha belirgin olarak ortaya çıkartır. Fotoğrafta konuyu öne çıkarmayı da kontrast ile sağlamak mümkündür. Örneğin siyah renkli bir ögeyi ön plana çıkarmak için beyaz fon kullanılabilir. Farklı ve özellikle karşıt renkleri bir arada kullanarak fotoğrafta dinamik ve eğlenceli bir hava yakalayabilir, dikkat çekici fotoğraflar oluşturabiliriz. Siyah ve beyazın karşıtlığını, gün doğumu veya batımı sırasında ufkun kızıllığı ile denizin mavisini bir arada, yeşil yapraklar arasında kırmızı, beyaz, sarı, turuncu renkli çiçekler dikkat çekici görüntüler yaratırlar.
Renklerde olduğu gibi, biçimde, doğrultularda, tonlamada ve içerikte de kontrast görülebilir. Örneğin bir arada mavi ve sarı gibi, büyük ve küçük, dairesel ve köşeli nesnelerde karşıtlık oluşturabilir ve kompozisyonda ilgi çekmek için kullanılabilir.
Ritim
Mimaride, müzikte ve diğer sanat dallarında olduğu gibi fotoğrafta da ritim, vurgulayıcı bir estetik ögedir. Fotoğrafta bulunan ögelerin bir düzen içerisinde peş peşe tekrarlandığı durumlara ritim denir.
Ritim kazanması için fotoğrafta benzer ikiden fazla öge bulunmalıdır. Tekrarlanan nesne sayısı arttıkça ritim duygusunu güçlenir.
Ritim, görüntüye zenginlik katma dışında doğrultu ve yön gösterme işlevi de taşıyabilir.
Bir objenin tek başına görüntüsüyle karşılaştırıldığında ardışık sırlanmış objelerin, yani ritim içindeki objelerin görsel etkisi daha güçlüdür.
Fotoğrafa ritim, doğrusal ve yüzeysel olarak farklı şekillerde kullanılabilir. Doğrusal ritimde bir doğru boyunca yinelenen nesneler yer alır ve perspektif etkisi güçlüdür. Yüzeysel ritimde ise nesneler bir yüzey üzerinde tekrarlanır ve perspektif yoktur.
Fotoğrafta ritmin yarattığı etki, ritmin bozulmasıyla aykırılık çağrıştıran farklı bir hal alabilir. Fotoğrafta ritmin bozulması dikkati hızla bozulan noktaya çekilmesini sağlar. Örneğin, birbiri ardına sıralanmış kapalı pencerelerden arada birinin açık olması hemen dikkat çekecek ve farklılığını hissettirecektir.
Doku
Doku, ışığın uygun eğimle aydınlattığı durumlarda belirginleşen ayrıntıları ifade eder. Bir diğer ifadeyle doku, malzemenin yüzey şeklini oluşturan formdur. Doku, fotoğrafta vurguyu artırıcı ve estetik araç olarak kullanılan bir ögedir. Nesnelerin hazır yapısal dokuları yanısıra bir araya gelmeleriyle oluşan dokusal görüntüler de söz konusudur.
Belirsizlikten değil, ayrıntıları görmekten hoşlanırız. Çünkü beynimiz, muhatap olduğu şeyi ayrıntılarıyla kavrayarak emin olmak ister. Doku, gördüğümüz şeyi daha yakından ayrıntılarıyla algılamamızı sağlar ve kavrayışımızı güçlendirir. Fotoğrafta dokuyu kullanmak, beynimizin görerek kavrayış arzusunu yerine getirmek gibidir.
Doku sayesinde fotoğraf, gözümüzle gördüğümüzün ötesindeki ayrıntıları algılamamızı, görüntünün gerisindeki veya derinliklerindeki oluşum süreçlerine tanık olmamızı sağlar.
Bazen doku zamanın izleridir, bazen verilen emeğin, yaşanan süreçlerin tanıklığıdır. Bir kilime yakından bakıp dokusunu gördüğümüzde neler hissetmeye başladığımızı hayal edin. Açık denizlerden dönmüş bir balıkçı teknesinin kuruyarak dökülen boyasının altında görünen ahşabın parlak güneş altındaki detaylarını hayal edin. Yüzyıllardır insanların ve binek hayvanların adımladığı, sert köşe ve kenarları aşınarak yuvarlak hale gelmiş taşlarla döşeli bir kaldırımı veya üzerinden ağır yük taşıyan atlı arabaların tekerleklerinin geçtiği benzer bir yolu hayal edin. Doku, tüm yaşanmışlıkları apaçık ortaya koyarak fotoğrafa muazzam katkı sağlar.
Bazı sanatçılar fotoğraflarında hep dokuya ulaşmak ister, görüntülerinde daima detay zenginliği ister, belirsizlikten, dokusuz, detaysız görüntülerden uzak dururlar. Bazıları dokusuz fotoğraf istemezler. Dokuyla güçlendirilmiş bir ürün fotoğrafı iştah kabartıcıdır, ayrıntılarıyla dokusunu hissettiren bir yiyeceğin fotoğraftaki görüntüsü, bazen lezzetinden bile daha etkilidir.
Fotoğrafta güçlü doku elde etmenin yolu, ışığı doğru kullanmakla ilgilidir. Özellikle yanal ışık ayrıntıların daha belirgin ortaya çıkmasına büyük katkı sağlar, dokuyu ön plana çıkarır.
Suyun yüzeyinde rüzgâr etkisiyle oluşan küçük kıpırdanışlar veya bir çatının örtüsü durumundaki kiremitler doku örneği olabildiği gibi, uzaktan bir koyun sürüsünün görüntüsü de doku etkisi verebilir.
Desen
Desen, stilize edilmiş, geometrik kalıplara dökülmüş formların uyumlu bir düzende bir araya getirilmesiyle oluşan görüntülerdir. Örneğin, irili ufaklı üçgenler, kareler, dikdörtgenler, yuvarlaklar, elipsler gibi soyut şekillerin yan yana ya da üst üste getirerek tertiplenmesiyle desen oluşturulabilir.
Dokular bir arada uyumlu bir düzenle aynı zamanda desen etkisi de yaratabilirler.
Desen, düz ya da eğri, sert ya da yumuşak çizgilerle elde edilir. Desenin başlıca aracı çizgidir. Çizgi, geometrik bir elemandır. Güzel desen, düz ve eğri çizgilerin uyumlu bir şekilde fotoğraf karesinde düzenlenmesidir.
Doku ve desen için fotoğraflayacağımız nesnenin öncelikle karakterini bilmemiz ve bulmamız gerekir.
Fotoğrafta desen oluşturmak için konuyu oluşturan nesnelerin düz ve eğri çizgilerle görüntüde geometrik bir düzen oluşturması gerekir. Bazen fotoğrafçı çekim yapacağı konum ve bakış açısıyla görüntüdeki düz ve eğri çizgileri geometrik bir düzene sokarak uygun şekilde denkleştirebilir ve böylece fotoğrafına özgü bir desen elde edebilir.
Desenler sayesinde, geometrik, şematik biçimleri genellikle sertliğini kaybeder, ayrıntıdan arındırılır ve ilginç görünüşler ortaya çıkar.
Son söz
Burada bahsettiğim konular daha çok ve çeşitli fotoğraflar izlemekle kavranılması kolaylaşacak etkilerdir. Bunun için buraya tıklayarak sizin için 500px sitesinde hazırladığım Örnekler Galerisini izleyebilirsiniz. (Fotoğrafların ortasına 2. kez tıklayarak tam ekran büyüklüğüne getirebilir ve klavyede oklar ile ileri gidebilirsiniz.)
Bir sonraki yazıda görüşünceye dek… Fotoğraf çekmeye devam edin!
Baki bey merhaba, Yazılarınız için teşekkür ederim. Yalnız fotoğrafların çoğu siteden kaldırılmış, onları yenileriyle güncelleyebilir misiniz?