Ayrı mı, Bitişik mi? Nasıl Yazılır? Hangisi Doğru?

Öncelikle Türkçeyi özenli kullanma isteğinizden dolayı tebrikler ve teşekkürler!

Türkçede bazı sözcüklerin bitişik mi yoksa ayrı mı yazıldığı konusunda çoğu kişinin sorun yaşadığına özellikle sosyal medya mesajlarında sıkça tanık oluyoruz. Bu tür sözcüklerle ilgili tereddüdün ortadan kaldırılmasının en kolay yolu, bitişik yazılan sözcükleri iyi öğrenmek ve unutmamaktır.

Bu yazıda bitişik yazılan sözcükler hakkında Türk Dil Kurumu (TDK) yayınlarından önemli bir bilgiyi aktarıyorum.

Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda “bitişik” yazılırlar.

---

---

Bitişik yazılan kelimeler

— Her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan kelimeler:

a. Baş sözüyle oluşturulan (başlayan) sıfat tamlamaları: başbakan, başeser, başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkent, başkomutan, başköşe, başmüfettiş, başöğretmen, başparmak, başpehlivan, başrol, başsavcı, başyazar vb.

b. Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle oluşturulan (sonlanan) belirtisiz isim tamlamaları: aşçıbaşı, binbaşı, çeribaşı, ele­başı, mehterbaşı, onbaşı, ustabaşı, yüzbaşı vb.

c. Ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler: ağababa, ağabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi, hacıağa, kadınnine, paşababa vb.

ç. Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbir, hiçbiri belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.

Bitişik yazılan fiiller

— Özgün biçimleri tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine, ses değişmesine veya ses türemesine uğradıklarında bitişik yazılır: emretmek, katetmek, kastetmek, menolunmak, cemetmek, kaybolmak; darbetmek, dercetmek, hamdetmek; affetmek, hissetmek, reddetmek vb.

— Bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek  ve yazmak fiillerinin önüne -a, -e, -ı, -i, -u, -ü almakla oluşan fiiller bitişik yazılır: düşünebilmek, sevebilmek; alıvermek, gülüvermek; bakakalmak, uyuyakalmak; gidedurmak, yazadurmak; çıkagelmek, süregelmek vb.

— Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır: dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti; biçerbağlar, biçerdö­ver, göçerkonar, kazaratar, konargöçer, okuryazar, uyurgezer, yanardöner, yüzergezer vb.

Fiil içeren bitişik kelimeler

— Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik keli­meler: albeni, ateşkes, gelberi, sallabaş, unutmabeni; çekyat, geçgeç, kaçgöç, kapkaç, örtbas, seçal, veryansın, yapboz vb.

— Bir dizi sıfat-fiil ekleriyle (-an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş) kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: cankurtaran, çöpçatan, dalgakıran, gökdelen, barışsever, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz, kadirbilmez, kuşkonmaz, külyutmaz, varyemez; çokbilmiş, güngörmüş vb.

— İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: çıtkırıldım, fırdöndü, gecekondu, gündöndü, hünkârbeğendi, imambayıldı, karyağdı, külbastı, mirasyedi, papazkaçtı, serdengeçti, şıpsevdi, zıpçıktı vb.

— Sever sözcüğünün sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: hayvansever, doğasever, konuksever, müziksever, sanatsever, futbolsever, hayırsever, kitapsever, sinemasever, vatansever.

Alt, üst, üzeri kelimeleri ile kurulan bitişik kelimeler

— Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı (gözetim), şuuraltı; akşamüstü, ayaküstü, bayramüstü, gerçeküstü, olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü; akşamüzeri, ayaküzeri vb.

(Alt, üst sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelimeler ise ayrı yazılır.)

Ötesi kelimesiyle kurulan bitişik kelimeler

“Ötesi” sözüyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: doğaötesi, fizikötesi, kızılötesi, morötesi.

Ara yönler

— Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır: güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu

Bitişik yazılan yiyecek, bitki, hayvan, renk, kuruluş adları

— Yiyecek adları: ka­dınbudu (köfte), dilberdudağı (tatlı), tavukgöğsü (tatlı), vezirparmağı (tatlı), bülbülyuvası (tatlı), kuşlokumu (kurabiye), alinazik (kebap) vb.

— Bitki ve hayvan adları: kuşburnu, keçiboynuzu, alabaş, akşamsefası, ayşekadın (fasulye), kababurun (balık), kara­fatma (böcek), yeşilbaş (ördek), karadul (örümcek) vb.

— Alet ve eşya adları: kargaburnu (alet), balıkgözü (halka), deveboynu (boru), kedigözü (lamba); çekyat, buzdolabı, bilgisayar vb.

— Renk adları: camgöbeği, fildişi, gülkurusu, kavuniçi, narçi­çeği, tavşanağzı, vişneçürüğü, yavruağzı vb.

— Kuruluş adları (adı bitişik olarak tescil ettirilmiş olan): İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim Kurulu, Açıköğretim Fakültesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi vb.

Ev, hane, name, zade, -zede ile bitişik yazılan kelimeler

Diğer bazı bitişik kelimelerin TDK’ye göre doğru yazımı aşağıdaki gibidir:

— Ev  ve hane kelimeleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik ya­zılır: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi, ko­nukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi, çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane;   vb. (Yalnızca “bağ evi”, “dağ evi”, “kuş evi” ayrı yazılır.)

— Name ve zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelime­ler bitişik yazılır: beyanname, kanunname, se­yahatname, siyasetname; amcazade, dayızade, teyzezade vb.

— Olay mağduru anlamına –zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır:depremzede, afetzede, selzede, kazazede vb.

Nasıl yazıldığını ve anlamını merak ettiğiniz diğer sözcükler için Türk Dil Kurumu‘nun sozluk.gov.tr adresindeki sözlüklerini kullanabilirsiniz.

Yeniden görüşünceye dek, “öğrenmeye devam edin”!

—Bu bilgilerden Facebook, Twitter, LinkedIn gibi sosyal medya çevrelerinizi de haberdar etmek isterseniz, aşağıdaki renkli ikonlara tıklayarak paylaşın!