Bilgisizlik ve cehaletin bana göre en çarpıcı tanımı “kural algısına” sahip olmamaktır.
Öte yandan, bir alanda uzman olmak, o alanda gelişmiş bir kural algısına sahip olmakla ilgilidir. Kural algımız geliştiği düzeyde, yöneldiğimiz her alanda sistemli bir işleyişin olduğunu kavrarız.
Örneğin, matematik işlemleri tanıdıkça ne kadar bilinmez olursa olsun her şeyin bir hesabı olduğunu ve hesapların asla şaşmadığını görürüz. x, y, z gibi bilinmeyenlerin ortaya çıkarılmasının bir yöntemi olduğunu kavrarız. Farklı değerlerin bir araya gelerek eşitlikler, denklikler ve denge oluşturabileceğini anlarız.
Örneğin, fizik yasalarını tanıdıkça “neden-sonuç” ilkesinin dışına çıkılamadığını öğreniriz.
Böylece yaşamın her alanında bir mantık çerçevesinde kuralların işlediğini, rastlantı gibi görülen birçok olayın, oluşumun, değişimin arkasında öngörülebilir hesapların, formüllerin olduğunu kavrarız. Olasılıkları düşünüp, adım adım işlemler yaparak bir sonuca ulaşmayı ve sorun çözmeyi bu sayede başarırız.
Belki de bunun için, yaşamı, meşhur Akıl Oyunları (Beautiful Minds) adlı filme konu olan Nobel ekonomi ödülü sahibi matematikçi John Forbes Nash 2012 yılında Türkiye’de bulunduğu sırada “İyi matematik bilmeyen toplumlarda adalet yoktur” demiştir. Zira vicdan muhasebesi yapma becerimiz ve adalet duygumuz da kural algımızla birlikte gelişir. Sonuçları doğrudan ve hemen ortaya çıkmasa da yapılan bir davranışın sonraki adımlarını hesaplayarak ve uzak sonuçlarını düşünerek adil olup olmadığını bu sayede kavrarız. Rakamlar olmadan da günlük yaşamda bir olayla ilgili tüm kuralları gözden geçirip karar verme süreçlerimizi bu sayede yönetiriz.
Diğer taraftan, yaşadıklarımızın nedenlerini doğaüstü güçlerde arayanlara, hurafelere, batıla inananlara bakın, kural algısı yeterince gelişmemiş olduklarını görürsünüz. Kural algısı gelişmemiş kişiler, nedenselliği kavrayabilecek ve neden-sonuç ilişkilerini izleyebilecek yeterli bilişsel kapasiteye sahip değildir. O nedenle örneğin, yaşadığı gündelik sorunlarla ekonomi yönetimi arasındaki ilişkiyi çoğu yerde kuramaz. Başkalarına haksızlık etmenin kendisi için sonuçta yarardan çok zarar getireceğini kavrayamaz.
Projelerin yapı taşlarını açıklayan bir “mantık modeli” vardır. Bu model çerçevesinde birçok alanda sorunlara sistematik yolla çözüm geliştirebiliriz. Projelerin bu özelliğini öğrendiğimizde yaşama ve geleceğe bakışımız değişir.
—(Kitaptan alıntı)
Bilgili ve kural algısı gelişmiş insan ise, yaşamda çelişkinin de hokus-pokusun da yeri olmadığının farkındadır. İyi veya kötü yaşananların gerisinde hesapsız kitapsız, öngörülemez gerekçeler aramaz. Şans veya rastlantı gibi görülen başarıların arkasında güçlü bir bilgi birikimi, özverili çaba ve yaratıcılık gibi becerilerin olduğundan emin olur. Daha öngörülü olur. Yaptıklarının gelecekteki sonuçlarını değerlendirebilir. Kendi yönünü buna göre çizer.
Umarım bunlar birçok kişinin aklındaki “Hocam, bu fizik, matematik gibi dersler hayatta ne işimize yarıyor?” sorusuna da aradığı yanıtı veriyordur.
Mantık Modeli
Kural algımız sayesinde sağlıklı analizler yapabilir, geleceği öngörebilir, adım adım proje tasarımı ve faaliyet planlaması yapabiliriz. Bu sayede hangi eylemlerin, kısa, orta ve uzun dönemde nasıl sonuçlar vereceğini kestirebiliriz.
Projelerin de işleyiş kurallarını açıklayan bir “mantık modeli” vardır. Bu model “projelerin yapı taşları” olarak da tanımlanır. Bu model çerçevesinde birçok alanda sorunlara sistematik yolla çözüm geliştirebiliriz.
Projelerin bu özelliğini öğrendiğimizde yaşama ve geleceğe bakışımız değişecektir. Belirli kuralların işletilmesi ve yöntemlerin uygulanmasıyla, projelerin gerçekte değişim yaratma ve geleceği şekillendirmenin araçları olduğunu görürüz.
Bu ve benzeri konularda kural algınızı geliştirmek istiyorsanız, Avrupa Birliği Projeleri adlı kitabımı zaman kaybetmeden okumanızı öneririm.
İyi okumalar. Öğrenmeye devam edin.
___________________
(*Bu yazı Baki Karaçay’ın “AVRUPA BİRLİĞİ PROJELERİ— Nedir? Neden, Niçin, Nasıl Hazırlanır ve Uygulanır?” adlı kitabından derlenerek yayımlanmıştır.)
Yorumunuzu Ekleyebilirsiniz