Fotoğraf Gözünüzü Geliştirin

Güçlü Görsel Etki Uyandıran Kompozisyon Kuralları

Fotoğrafta Etkili Kompozisyon Kuralları Teknikleri

Fotoğrafta kompozisyon oluştururken sıkça gözetilen, düzgünlük, simetri, sadelik, belirginlik, bütünlük, denge, orantı gibi görsel tasarım ilkelerinin (veya doğru ve güzel anlatım esaslarının) ne anlama geldiğini ve fotoğraflarımızı nasıl etkilediğini hemen öğrenin.

Fotoğrafta kompozisyon kuralları yerine başlıkta kompozisyon teknikleri demek daha doğru olabilirdi. Özellikle baştan belirtmekte yarar var: Kompozisyon kuralları olarak burada göreceklerimiz, sıkı sıkıya bağlanılıp asla terk edilmemesi gereken kurallar anlamı taşımazlar. Ancak bu teknikler uygulandığında fotoğrafa estetik değer katarlar, fotoğrafı güzelleştirir ve anlatımının daha güçlü olmasına katkı sağlarlar.

Fotoğrafta Kompozisyon Oluşturmanın Temel Tekniği — Kural 1” başlıklı yazımda fotoğrafta kompozisyonun en temel ilkesi üzerinde durmuş ve kompozisyon oluştururken, karşımızdaki 3 boyutlu dünyanın görüntüsünü, 2 boyutlu bir düzlem üzerine aktardığımızı hatırda tutmamız gerektiğini vurgulamıştım. Söz konusu yazının sonunda ayrıca, fotoğrafta öğrenilebilir ve öğretilebilir bir dizi kompozisyon kuralı olduğuna değinmiştim. Tamamen beynin algısıyla ilgili olan bu doğru ve güzel anlatım esaslarını bu yazıda yine örneklerle görmeye devam edelim.

Doğru ve güzel anlatım

Doğru ve güzel anlatım esasları, kompozisyon kuralları veya görsel tasarım ilkeleri olarak da tanımlanır. Kompozisyon oluştururken gözetilmesi gereken bu evrensel ilkelerden birkaçını nedenleriyle birlikte burada anarak konuya giriş yapalım.

Konu başlıkları

Fotoğrafta kompozisyon kuralları veya güzel anlatım için görsel tasarım ilkeleri (esasları) nelerdir?

Şimdi sırasıyla bu tekniklerin ne olduğu ve fotoğraflarımızı nasıl etkilediği konusu üzerinde duralım.

Good Morning Hallstatt Lake by Baki Karaçay ✅ on 500px.com
Good Morning Hallstatt Lake by Baki Karaçay ✅ on 500px.com

Düzgünlük

Fotoğrafta her şeyden önce nesnelerin fizik kurallarına ve yer çekimi kuralına göregöre düzgün durduğunu görmek isteriz.

Bilgisayarımızın monitörünün, TV ekranımızın veya duvara asılı resimlerin karşımızda yamuk durmasının rahatsız etmesi gibi fotoğraflardaki nesnelerin yatık durması da gözümüzü rahatsız eder. Nedeni açık: Çünkü dengesiz, çarpık görüntüler algılamaktan hoşlanmayız ve düz duran şeyleri severiz.

Yer çekimine göre dengeli durmayan görüntüler ve nesneler, işlerin yolunda gitmediği durumları çağrıştırırlar, olumsuz duygulara kapılırız. Beyinlerimiz, garip hatlar yerine düz, fizik kurallarına göre dengeli duran hatları tercih eder. Bu tercih beynimize genetik mirasımız olarak kodlanmıştır. Bu yüzden eğik çekilmiş bir görüntüyle karşılaştığımızda düzlem dengesine göre hatları hizalamak için genellikle başımızı yana eğerek bakarız.

Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için “Ufuk Çizgisi ve Görüntüyü Düzgün Çerçeveleme” başlıklı yazıyı hemen okuyabilirsiniz.

Simetri

Kompozisyona estetik katmak için kullanılan diğer bir ilke, düzgün simetridir. Fotoğrafta simetri, görüntüdeki belirli bir eksenin karşılıklı iki bölgesinin şekil ve yapı benzerliği taşımasıdır.

Kusursuz ve tam simetri doğada çok az rastlanan bir durumdur, o nedenle fotoğrafta simetri tanımı ile çoğunlukla az bozulmuş simetriye işaret ediyoruz. Simetrik görüntüler, fotoğrafın her iki yakası da aynı oranda görsel barındırırlar. Simetrik bir görüntü, denge konusunda izleyicide olumlu hisler uyandırır.

Simetri görmenin, insanların güzellik algısını güçlendiren bir etmen olduğu belirlenmiştir. Örneğin, güzellik kraliçelerinin fiziksel özellikleriyle ilgili yapılan bir araştırmada yüzdeki düzgün simetrinin, yani sağ ve sol yan arasındaki karşılıklı uyumun, seçimde ve sıralamada önemli bir etken olduğu bulgusuna varılmıştır.

Autumn Season II Croda Da Lago – Dolomite Italy by CK NG on 500px.com

Fotoğraf karelerinde de simetrinin benzer bir etkisi söz konusudur. O nedenle, örneğin yansımaları görmek hoşumuza gider. Böyle görüntülerde fotoğraf karesinin üst ve alt kısımları arasında uyumlu bir görünüm sergilenir. Yukarıdaki fotoğrafta düzgün ufuk hattı yanısıra yansımanın verdiği güzellik etkisini görebilirsiniz. Burada, simetri ekseni su yüzeyinin başladığı orta kısımdadır ve fotoğraftaki ögeler yatay olarak simetri oluşturmuşlardır.

Simetri, fotoğrafta dikey veya yatay eksenli olabilir. Ancak her durumda, dengeli bir simetri için simetri ekseninin mümkün olduğunca fotoğraf karesinin orta bölgesine yakın yerleştirilmesi gerekir. Simetri ekseni, fotoğrafın orta bölgeden uzaklaştıkça dengenin kayma ve estetiğin kaybolması ihtimali artar.

Bu arada, duygu ve sezgilerimiz simetriyi pek doğal bulmadığı için, simetrik görüntüler bir anlık hayranlık uyandırsa dahi gözümüz simetriden çabucak kopacağını hatırlamakta yarar var.

Sadelik

Fotoğrafta önemli olumlu anlatım ilkelerinden biri de sadeliktir. Aslında sadelik, vurgulanmak istenen anlatımı ve duyguyu fotoğrafta doğrudan ve yoğun şekilde ortaya çıkarmanın bir yöntemidir.

İçten ve yalın olanın çoğu zaman kendine özgü bir derinliği vardır. Örneğin, bir bakışla, yalnız bir ağaç veya bir pencere ile daha yalın ve anlatım gücü yüksek kompozisyonlar oluşturulabilir. O nedenle sade fotoğraflara izleyicinin gözü sıklıkla takılır ve anlam uzun süre seyredilebilirler.

İnsan gözü karmaşıklıktan çok sadelikten hoşlanır. Yalın fotoğraflar gözü ve zihni de yormaz. Karmaşık görüntüler algıyı zorlaştırırken sade görüntüler daha iç açıcı, daha yatıştırıcı, huzur verici ve daha kolay anlaşılır olurlar. Fotoğraflarda az elemanla çok fazla şey anlatmak mümkündür.

Grandeur of Love by Baki Karaçay ✅ on 500px.com
Grandeur of Love by Baki Karaçay ✅ on 500px.com

Antalya Kaleiçi Yat Limanında çektiğim yukarıdaki ödüllü fotoğrafımda sadeliğin/yalınlığın, insanın duygularını dindiren rahat anlatım gücünü, ayrıca belirginlik, bütünlük ve orantı gibi birçok doğru anlatım unsurunu bir arada görebilirsiniz.

Fotoğrafta sadelik sağlamanın değişik yolları bulunabilir. Özellikle fotoğraf çerçevesi belirlenirken, ana konu yanı sıra anlatımı destekleyen ve çevreyi yansıtan ikinci derecede ögelerden yalnızca vazgeçilmez olanları tutup diğerlerini çerçeve dışında bırakmak gerekir. Çerçeve dışında bırakılamıyorsa, görülmesini istemediğimiz ögeleri etkisiz hale getirme işlemi fotoğrafımıza sadelik kazandırır. Ancak bunu yaparken mümkün olduğunca çok ögeyi atmak değil konuyu izleyenin dikkatini dağıtmayacak şekilde aktarmak amaçlanmalı, konuyu destekleyen ögeler bırakılmalıdır.

Sade bir kompozisyon oluştururken dikkat edilmesi gereken belki de en önemli nokta konunun ön ve arka planının sade olmasını sağlamaktır. Bunun için bakış açımızı ve çekim yönünü değiştirmek en etkili çözümlerdir. Böylece fotoğraftaki ögelerin belirli bir düzene göre yerleşimini düzenleyerek ve anlatımın sadeliğini korumasını sağlayabiliriz.

Örneğin eğer göz hizasından baktığımızda yalınlık oluşmuyorsa, üstten ya da alttan çekimle ön ve arka planın daha sade bir duruma gelmesini sağlayabiliriz. Aksi halde, fiziksel olarak aralarında mesafe olan nesneler, 2 boyutlu fotoğraf düzleminde yan yana veya üst üste binmiş şekilde çıkabilir ve karmaşıklığa neden olabilirler.

Alan derinliği kontrolü görüntümüzü sadeleştirmenin etkili yollarından bir diğeridir. Alan derinliği düşük tutularak konunun önünde ve arkasındaki bazı ögeler bulanık halde görüntülenebilir. Böylece netlediğimiz konu daha çok ön plana çıkacaktır. Alan derinliği konusunda daha fazla bilgiyi buradan elde edebilirsiniz.

Bee by Zeki Seferoglu on 500px.com

Belirginlik

Fotoğrafta anlatıma güç katmada önemli bir etken olan belirginlik, ana objeyi (konuyu) ön plana çıkarıp arka planın ve diğer ögelerin konuyu destekleyecek yapıda düzenlenmesidir.

Ana objenin görüntü içerisinde güçlü konuma yerleşimi, büyüklüğü, netliği, daha çok ışık alması ve bunlar yanı sıra arka plandan ayrıştırılması gibi faktörler izleyicinin dikkatinin obje üzerine yoğunlaşmasını sağlar.

Fotoğrafta istediğimiz konunun belirginleştirilmesini sağlayan en etkili unsur ışıktır. Diğer bölgelere göre daha aydınlık olan bir konu mutlaka belirginleşir. Öne çıkmasını, kendini göstermesini istediğimiz ögeleri aydınlatarak (ışık almasını sağlayarak) ve diğer ögeleri az ışıkta bırakıp belirginliği sağlayabiliriz. Belirginliği sağlamanın diğer etkili yöntemi, konunu netleşmesini ve diğer ögelerin bulanıklaşmasını sağlamaktır.

Konuda vurgulanmak istenen noktaların ya da istenmeyen görüntüleri fotoğraf karesinin dışına taşımak için bu bölgelerin çok aydınlık ya da karanlık olmaları fotoğrafta konunun belirginliğini artırır.

Belirginlik tekniğinin başarılı uygulandığı insan ve yaşam fotoğraflarında görüntü, adeta izleyicinin elinden tutup onu fotoğraflanan ortamın içine çeker.

Fotoğrafta İlgi Merkezi ve Anlamlı Kompozisyon Oluşturma” başlıklı yazımda fotoğrafta ilgi merkezinin çerçeve içerisindeki yerleşimine dair incelikleri hatırlamanız burada yararlı olabilir.

Curiosity by Baki Karaçay on 500px.com

Bütünlük

Fotoğraf, nihayetinde bir anlatım aracıdır. Fotoğrafta bütünlük ile kastedilen, çerçeve içerisindeki anlam ve ifadenin bütünlüğüdür. Bu bütünlüğü sağlamak, konuyu dikkati dağıtmadan ortaya çıkaracak bir kompozisyon oluşturmakla mümkündür.

Anlatımın kolaylıkla okunup anlaşılabilmesi için , öne çıkan ögelerin birbirine yabancı ve uyumsuz olmaması, fotoğraf karesinin bütünlük içerisinde olması gerekir. Fotoğraf, izleyiciyi vurgulamak istediğimiz mesajın dışına itecek görüntü ve ögeler içermemelidir.

Başarılı örneklerinde, konunun bütünlüğünü oluşturan ögeler birbirlerinden uzak dahi olsalar, anlatılmak isteneni güçlü bir şekilde aktaracak şekilde ana öge etrafında adeta görünmez bir bağ ile birbirlerine bağlıdırlar. Bu bağlantı, bir düzen ve devamlılığı gösterir.

Bütünlüğü sağlayabilmek için konunun uygun çekim noktasından görüntülenmesi en temel koşuldur.Fotoğraflamak istediğimiz konudan bazen biraz geri çekilerek, bazen de konuya yaklaşarak bütünlüğü sağlamak mümkündür.

Enjoy your trip by Alessio Andreani on 500px.com

Denge

Kompozisyon tasarım ilkelerinden biri olan denge, görsel ağırlıkları olan ögelerin fotoğraf düzleminde uyumlu dağılımına işaret eder. Biçim, yön, ölçü, aralık, doku, renk gibi faktörlerle görsel denge sağlanabilir. Ana konu ile ile yardımcı ögeler arasında, boyut, renk, ton, biçim ve kontrast dengesi sağlanması, fotoğrafta bütünlüğü ve anlatımı güçlendirir.

Beynimiz anlamlandırmak için görüntülerde dengeyi ve uyumu sever, dengesizliği ve kargaşayla zorlanmayı istemez. Fotoğrafta ögelerin ağırlığı, fotoğraf karesi içinde kapladıkları alan ve renk tonlarıyla ilgilidir. Fotoğraf yüzeyinde bir yanda görsel ağırlığın fazla alan kaplaması veya bir kısmın tamamen boş olması görsel ağırlık uyum ve dengesini bozar, izleyeni olumsuz etkiler. Uyumsuz unsurlar merkezden uzaklaştıkça fotoğrafta denge daha çok bozulur. Bazı durumlarda uyumsuzluk yaratan ögeyi merkeze yaklaştırmak suretiyle denge sağlanabilir. Başarılı bir kompozisyonda kullanılan ögeler birbirleriyle karşılaştırıldıklarında genelde uyumlu bir denge hissettirirler.

Aşağıdaki fotoğrafta sağdaki büyük balonun orada olmaması halinde görsel dengenin nasıl değişeceğini hayal edin. Bu arada, bir not düşmekte yarar olabilir: Sanatsal kaygılarla oluşturulan minimalizm türünden fotoğraflardaki dengesizlik gibi görünen alanlar, aslında ölçeklendirme (skala) açısından anlam ifade ederler.

Flying at Dawn in Another Planet by Baki Karaçay ✅ on 500px.com
Flying at Dawn in Another Planet by Baki Karaçay ✅ on 500px.com | Düzgünlük, denge, bütünlük gibi birçok anlatım unsurunu bu fotoğrafta görebilirsiniz.

Orantı

Fotoğraflarda orantı birkaç şekilde tespit edilebilir. Bunlardan en önemlisi ana konunun çerçeve içerisindeki yeri ve büyüklüğü, diğeri ise ana konu dışında kalan ögelerin yerleri ve büyüklükleridir. İzleyicide etki uyandıran bir diğer orantı ise tüm ögelerin fotoğraf boyutuna oranıdır. Verilmek istenene mesaja göre fotoğraf içeriğindeki orantıların uyumlu olması gerekir.

Ölçeklendirme tekniği kullanılarak izleyicinin görüntüdeki ögelerin boyutları hakkında fikir sahibi olmasını sağlayabilir, daha gerçekçi ve daha güçlü bir etki bırakacak fotoğraflar oluşturabiliriz. Örneğin bir şelalenin önünde bilinen bir yaşam unsurunu konumlandırmak şelalenin görkemini anlatmak için etkili bir yoldur.

Aynı zamanda, büyük ve küçük nesneleri birlikte fotoğraflamak, nesnelerin boyutları hakkında izleyicinin fikir sahibi olmasını kolaylaştırır.

Özel durumlarda, sanatsal kaygılarla genel oranlama kuralları yerine fotoğrafçının o anki yorumuna bağlı olarak kendi anlatımına has orantı yöntemleriyle de karşılaşabiliriz.

Kompozisyon hataları

İnsanları olumlu etkileyen faktörler yanısıra, gözü rahatsız edici, dikkati dağıtıcı, mesajın içeriğini zayıflatan, anlatımı bozan kompozisyon hataları da söz konusudur. Bu hatalardan kaçınmanın yolu, kompozisyon oluştururken, yine karşımızdaki üç boyutlu dünyanın görüntüsünü, iki boyutlu bir düzlem üzerine aktardığımızı hesaba katarak davranmaktır. Bunları gelecek derslerde genel hatlarıyla göreceğiz.

O halde, fotoğraf çekerken, insanları olumlu etkileyen bu tür faktörleri dikkate alarak, kompozisyonumuzu, iki boyutlu fotoğraf düzleminde bu faktörleri sunacak şekilde oluşturmak durumundayız. Yukarıdaki türen örnekleri çoğaltmak mümkün. Ancak kompozisyonu ve temel prensiplerini anlamanın en iyi yolu, bolca iyi örneğe bakıp yeterli analiz yapmaktır. Bunun için 500px gibi dünya çapında popüler fotoğraf sitelerini izleyebilirsiniz. Gerektiğinde “symmetry, simplicity (sadelik), reflection (yansıma)” gibi anahtar kelimeleri sorarak inceleme alanınızı daraltabilirsiniz.

Yeni yazılarda görüşünceye dek, “fotoğraf çekmeye devam edin”!

Yazar Hakkında

Baki Karaçay (MPA)

iO Akademi'de Eğitmen, Danışman. 25 yılı aşkın süre profesyonel deneyim sahibi Kamu Yönetimi Uzmanı (YL) ve Mühendis / Antalya Valiliği AB Projeleri Koordinatörü (2009-2020). Avrupa Birliği Projeleri kitabının yazarı ve Proje Döngüsü Yönetimi Eğitmeni. Sosyal Psikoloji meraklısı. Fotoğraf gönüllüsü. Webmaster. Bağlama sanatçısı. Kayakçı, doğa yürüyüşçüsü.

Yorumunuzu Ekleyebilirsiniz